2. دانشجوي کارشناسي ارشد آموزش پرستاري گرايش بهداشت جامعه دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي مشهد ايران فردي اشاره کرد. گردد.

Transcript

1 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي 4 * سعيد واقعي 1 ام البنين ميرزايي 2 مرتضي مدرس غروي 3 سعيد ابراهيم زاده 1. مربي عضو هيأت علمي گروه روانپرستاري دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي مشهد مشهد ايران 2. دانشجوي کارشناسي ارشد آموزش پرستاري گرايش بهداشت جامعه دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي مشهد ايران 3. دکتراي تخصصي روانشناسي باليني عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي مشهد مشهد ايران 4. کارشناسي ارشد آمار زيستي عضو هيأت علمي دانشکده پرستاري و مامايي مشهد مشهد ايران * نويسندة مسئول پست الکترونيک: vaghees@mums. ac. ir چکيده زمينه: ارتباط رکن اصلي درمراقبت از بيمار است. مطالعات زيادي تأثير استرس هاي دوران تحصيل در دانشجويان گروه پزشکي را بر کيفيت مراقبت آنان در زمان تحصيل و حتي پس از آن نشان مي دهند. از مهم ترين عوامل استرس زا مي توان به ضعف مهارت هاي ارتباطات بين فردي اشاره کرد. هدف: تعيين تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي. روش: در اين مطالعة نيمه تجربي 56 دانشجوي پرستاري ترم هاي 4 تا 8 دانشکده پرستاري و مامايي مشهد در سال تحصيلي بهطور تصادفي در دو گروه مداخله ) نفر( و کنترل )30 نفر( قرار گرفتند. در گروه مداخله کارگاه آموزشي مهارت هاي ارتباطي با توجه به موقعيت هاي کارآموزي دانشجويان در دو مرحله به فاصله دو هفته به مدت 10 ساعت به روش ايفاي نقش برگزار شد. راهبردهاي مقابله اي دانشجويان در هر دو گروه قبل و بعد از مداخله با پرسشنامه ی راه هاي مقابله اي الزاروس- فولکمن اندازه گيري و سپس داده ها با استفاده از نرم افزار )SPSS( ويرايش 11/5 و آزمون های تي من ويتني و کاي دو تجزيه و تحليل شد. يافته ها: مقابله مسأله مدار در گروه مداخله به ميزان 13/5 درصد افزايش يافته که آزمون تی مستقل این تفاوت را بین دو گروه بعد از مداخله معني دار نشان داد )0/0001=P(. نمره ی کلي مقابله هيجان مدار در هر دو گروه کاهش يافته و تفاوت معني داري بعد از مداخله ديده نشد )0/005=P(. از ميان راهبردهاي هيجان مدار تنها مقابله گريز- اجتناب تفاوت معني داري را بين دو گروه نشان داد که در گروه مداخله ميزان بهکارگيري آن کاهش يافته بود )0/043=P(. گردد. نتيجه گيري آموزش مهارت هاي ارتباطي به دانشجويان پرستاري می تواند باعث بهبود راهبردهاي مقابله اي از طريق افزايش بهکارگيري مقابله مسأله مدار گردد. پيشنهاد مي شود دوره هاي آموزشي مهارت هاي ارتباطي براي دانشجويان پرستاري قبل از شروع کارآموزي برگزار واژه هاي کليدي: راهبردهاي مقابله اي مهارت هاي ارتباطي دانشجویان پرستاري استرس کارآموزي تاریخ دریافت: 1390/05/25 پذیرش: دریافت: 1390/05/ /08/01 تاریخ 91

2 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي مقدمه استرس جزء الينفک زندگي انسان بوده که بشر امروزي مکررا با آن مواجه است )1(. استرس و مقابلة صحيح با آن میتواند زمينه هايي را براي تغيير و رشد فراهم کند اگر چنين باشد سازنده و مثبت است ولي اگر شديد و طوالني باشد ممکن است مخرب و منجر به بیماریهای جسمي رواني و عدم توانايي براي مواجهه با عوامل ايجاد کننده آن شود )2(. شرايط استرس زا براي هر فردي روي ميدهد و دانشجويان پرستاري نه تنها از اين امر مستثني نيستند بلکه در معرض عوامل استرس زاي باليني بيشتري نيز قرار دارند )3(. دانشجويان اين رشته عالوه بر استرس هاي ناشي از محيط آموزشي در معرض استرس زاهاي محيط باليني نيز قرار ميگيرند که میتواند باعث افت تحصيلي و بروز بیماریهای جسمي و رواني در آنان شود )4(. استرس شغلي پرستاري براي کشور آمريکا ساالنه حدود ميليون دالر هزينه در بردارد )5(. Martyn )2000( در مطالعة خود به اين نتيجه رسيد که 67/9 درصد دانشجويان پرستاري در اسکاتلند دچار استرس بودند )6(. ميزان ميانگين استرس دانشجويان پرستاري توسط burnard )2007( در 5 کشور )آلباني جمهوري چک مالت برونئي و ويلز( 54/5 درصد گزارش شد )7( مطالعات Martyn و burnard حاکي از تأثير منفي استرس دانشجويان بر کيفيت مراقبت آنان از بيمار بود. در ايران نيز در مطالعة اسفندياري )1380( مشخص شد که باالترين نمرهی عوامل استرس زا مربوط به دانشجويان دانشکده پرستاري است و اين دانشجويان هم استرس بيشتري را تجربه ميکنند و هم از نظر سالمت عمومي وضع نامطلوبي دارند )8(. تقوي الريجاني و همکاران )1386( فقدان ارتباط صحيح بين تيم درمان را از جمله عوامل استرس زاي عمده در بين پرستاران گزارش و خاطر نشان کردند که تعامل نامناسب بين دانشجو و مربي میتواند برکليه عوامل استرس زا در محيط بالين از جمله ارائة تکاليف باليني مؤثر باشد )9(. برخي موقعيت هاي استرس زاي آموزش باليني شامل مواردی چون مشاهدة مرگ بيماران مشاهدة درد و رنج مردم ترس از اشتباه در بالين بيمار برخورد با انواع بیماریهای خطرناک و واگير تذکر مربي در حضور بيمار و ارتباط با کارکنان بيمارستان میباشند. )4 10(. 6 در مطالعة )2007( burnard و همچنين در مطالعة سيد فاطمي )2007( و همکاران شايع ترين منابع استرس در دانشجويان عوامل بين فردي و محيطي گزارش شد )7 11(. چگونگي مقابلة افراد با استرس از شدت و فراواني آن مهم تر است )12(. شيوه هاي مقابلة افراد با شرايط و موقعيت هاي استرس زا متفاوت است )13(. الزاروس و فولکمن مقابله را بهعنوان تالش هاي رفتاري و شناختي مداوم به منظور مديريت تقاضاهاي دروني و بيروني خاص که بهعنوان فشارزا يا فزونتر از منابع شخص برآورد ميشود تعريف مينمايند )14(. الزاروس و فولکمن دو روش کلي مقابله را مشخص کرده اند که عبارت است از مقابلة مسأله مدار و مقابلة هيجان مدار )15( هرچه فرد راهبرد مقابله اي مسأله مدار را بيشتر بهکار برد از کارايي باالتري برخوردار است )16(. ضعف ارتباطات بين اعضاي تيم درماني میتواند منجر به بروز اشتباهات پزشکي و کاهش کيفيت مراقبت از بيمار شود )17(. از سوي ديگر آموزش مهارت هاي ارتباطي باعث افزايش رضايت مندي بيماران و افزايش کيفيت مراقبت از مددجويان و پيروي بيشتر از برنامه درماني و ارتقاي نتايج بهداشتي ميشود )20-18(. cooper از راهكارهاي مهار استرس در محيط کاري تأمين دوره 92

3 سعيد واقعي ام البنين ميرزايي مرتضي مدرس غروي سعيد ابراهيم زاده هاي آموزشي مناسب را پيشنهاد ميکند )21(. farber مهارت هاي ارتباطي را نوعي مهارت هاي تطابقي ميداند که میتواند استرس شغلي را تعديل کند )22(. بسياري از پژوهشگران بر اين عقيده اند که دانشجويان براي کاهش احساس عجز و ناتواني بایستی مهارت هاي اجتماعي از قبيل نحوهی برقراري ارتباط صحيح با ديگران روشهای حل مشکل و رفتارهاي توأم با ابراز وجود را در خود توسعه دهند )23(. تحقيقات نشان داده است که ارتباطات غير مؤثر به عنوان يک مانع قدرتمند در مراقبت بهداشتي محسوب ميشود. ازاین رو در سال هاي اخير بر آموزش مهارت هاي ارتباطي تأکيد بيشتري ميشود چنان که در برخي کشورها مهارت هاي ارتباطي به عنوان بخش اصلي دوره آموزش کارشناسي پرستاري مطرح شده است )24(. آئين و همکاران )1387( محدود بودن مهارت هاي ارتباطي پرستاران را با ناموفق بودن آموزش دوران تحصيل در ايجاد مهارت الزم در مراقبت از بيمار توسط پرستاران مرتبط ميدانند )25(. پژوهشگران لزوم بازنگري برنامهی آموزشي و اصالح روشهای تدريس به منظور ارتقاي مهارت هاي ارتباطي دانشجويان پرستاري را مورد تأکيد قرار ميدهند 25(.) با وجود تأثير مثبت آموزش مهارت هاي ارتباطي در بسياري از پژوهشها Brown و همکاران )1999( تغييري را در رضايت مندي بيماران بعد از آموزش مهارت هاي ارتباطي در پزشکان مشاهده نکردند )27(. همچنين در مطالعة رضوي و همکاران )1993( تغييري در استرس شغلي به دنبال آموزش حيطه مهارت هاي ارتباطي مشاهده نشد )28(. Rask و همکاران )2007( نيز تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي به پرستاران را برسطوح استرس و فرسودگي شغلي محدود گزارش کردند )29(. بررسي وجود هر نوع عامل مداخله گري که سبب کاهش يادگيري عملي دانشجويان شود امري اساسي در برنامه ريزي آموزش باليني به شمار ميرود )30(. با توجه به تأثير متقابل استرس و مهارت هاي ارتباطي تأثير استرس بر آموزش باليني و اهميت مقابلة مؤثر با استرس هاي کارآموزي براي مراقبت هرچه بهتر از بيمار و خالء موجود در اين زمينه بر آن شديم پژوهشي را با هدف کلي تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي به انجام رسانيم. روشها اين پژوهش از نوع نیمه تجربي دو گروهه )مداخله- کنترل( است. جامعة پژوهش دانشجويان پرستاري ترم هاي تحصيلي 4 تا 8 دانشکده پرستاري و مامايي مشهد در نيم سال اول بودند که حداقل 100 ساعت کارآموزي را گذرانده بودند. ساير معيارهاي ورود به مطالعه عبارت بودند از: نداشتن سابقة شرکت در دوره هاي آموزشي مهارت هاي ارتباطي کارآموز بودن در طي پژوهش و داشتن تجربة مواجهه با حداقل يک عامل استرس زاي شديد در حين کارآموزي. شايان ذکر است که اجراي اين پژوهش -که در قالب طرح پژوهشي دانشگاهي انجام شد- پس از کسب تأييديه از کميته اخالق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکي مشهد صورت گرفت. در اين پژوهش مالحظاتي چون کسب رضايت آگاهانه از واحدهاي پژوهش حق خروج از مطالعه در هر زمان و ديگر کدهاي اخالقي مربوط رعايت گرديد. براي تعيين حجم نمونه از مطالعة مقدماتي استفاده شد سپس حجم نمونه با توان 0/84 و ضريب اطمينان 95 درصد 21 نفر در هر گروه 93

4 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي برآورد شد. با توجه به پيش بيني ريزش نمونه 35 نفر در هر گروه وارد گرديد. نمونه گيري به صورت طبقه اي و تخصيص دانشجويان به دو گروه مطالعه بصورت تصادفي انجام گرفت. بدين صورت که هر کالس يک طبقه در نظرگرفته شد که با توجه به دارا بودن معيارهاي ورود و تمايل دانشجويان تعداد 14 نفر از هر کالس وارد مطالعه شدند که 7 نفر در گروه مداخله و 7 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. براي گروه مداخله کارگاه آموزشي مهارت هاي ارتباطي در دو مرحله و به مدت 10 ساعت به فاصلة دو هفته برگزار شد اين کارگاه بر اساس بستة آموزشي مصوب و مورد تأييد وزارت بهداشت در زمينة مهارت هاي زندگي )31( و به روش ايفاي نقش و با تأکيد بر شواهد وتجربيات دانشجويان در مراقبت هاي باليني و موقعيت هاي کارآموزي بود. پس از اجراي کارگاه يک دوره پيگيري يک ماهه براي هر دو گروه لحاظ شد و مجددا وضعيت استرس ادراک شده کارآموزي راه هاي مقابله اي و مهارت هاي ارتباطي دانشجويان مورد بررسي و مقايسه قرار گرفت. يادآوري ميشود که گروه کنترل روند معمول کارآموزي خود را انجام ميدادند و مداخلة خاصي براي آنان صورت نميگرفت. ابزارهاي مطالعه قبل از مداخله و بعد از اتمام دوره پيگيري توسط هر دو گروه تکميل ميشد. ابزار جمع آوري دادهها فرم اطالعات دموگرافيک پرسشنامه راه هاي مقابله اي الزاروس- فولکمن چک ليست مهارت هاي ارتباطي و پرسشنامهی عوامل استرس زاي کارآموزي بود. فرم اطالعات دموگرافيک داراي 19 سؤال مربوط به مشخصات فردي دانشجويان و متغيرهاي مداخله گر بود. پرسشنامهی راه هاي مقابله اي: اين ابزار توسط الزاروس و فولکمن طراحي و اجرا شده است. داراي 66 عبارت در دو قالب کلي راهبرد مقابلة مسأله مدار با 4 خرده مقياس )جستجوي حمايت اجتماعي حل مسألة برنامه ريزي شده ارزيابي مجدد مثبت و مسئوليت پذيري( و راهبرد مقابلة هيجان مدار با 4 خرده مقياس )رويارو خودکنترلي فاصله گيري وگريز- اجتناب( است. در عبارت هاي اين پرسشنامه واکنشها افکار آرزوها تمايالت و اقدامات ممکن در مواجهه با عامل استرس زا توصيف شده است. اين پرسشنامه در مطالعات متعدد و درگروه هاي مختلف براي سنجش راهبردهاي مقابله اي بهکار رفته و بنابراين ابزاري استاندارد و روا محسوب ميشود )16(. چک ليست مهارت هاي ارتباطي: اين چک ليست خود ارزيابي شامل 27 سؤال مربوط به موقعيتها و مهارت هاي ارتباطي است که دانشجو بر حسب کاربرد هر گزينه به آن از صفر )هيچ وقت( تا 4 )هميشه( پاسخ ميدهد. پرسشنامهی عوامل استرس زاي کارآموزي: پژوهشگر ساخته بود که در آن عوامل و موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي مداخله کننده بر مراقبت از بيمار در 6 حيطه و 39 گزينه بيان شده بود. دانشجو بر حسب مواجهه با هر گزينه و استرس زا بودن آن با يک مقياس ليکرت 4 گزينه اي از صفر )بي تأثير( تا 3 )خيلي زياد( پاسخ ميداد. براي تعيين روايي ابزارهاي پژوهشگر ساخته )شامل چک ليست مهارت هاي ارتباطي و پرسشنامهی عوامل استرس زاي کارآموزي( روايي محتوا با تأييد و اصالح 10 تن از اعضاي هيأت علمي دانشکده پرستاري و مامايي تعيين شد. پايايي ابزارها با استفاده از فرمول آلفاي کرانباخ براي پرسشنامهی راه هاي مقابله اي برابر 0/86 و عوامل استرس زاي کارآموزي برابر 0/83 و آزمون- بازآزمون براي چک ليست مهارت هاي ارتباطي برابر 0/88 به دست آمد. 94

5 سعيد واقعي ام البنين ميرزايي مرتضي مدرس غروي سعيد ابراهيم زاده جدول 1: توزيع و مقايسه دانشجويان در دو گروه آزمون و شاهد بر حسب متغیرهاي دموگرافیک داده ها با استفاده از نرم افزارSPSS ويرايش 11/5 و بعد از کدگذاري وارد کامپيوتر شد سپس از آزمون های تي زوج تي مستقل کاي دو کروسکال واليس و من ويتني استفاده و ضريب اطمينان 0/95 و سطح معني داري 0/05 در نظر گرفته شد. يافته ها تجزيه و تحليل نهايي داده ها دربارة نفر در گروه کارگاه و 30 نفر در گروه کنترل صورت گرفت. متغيرهاي مخدوش کنندهاي که در اين پژوهش به روش تخصيص تصادفي نمونه به دو گروه مورد کنترل قرار گرفته و همگن توزيع شده اند عبارتند از: جنس سن وضعيت تأهل تعداد خواهر و برادرها رتبة تولد دانشجو معدل کل معدل کارآموزي ترم تحصيلي تحصيالت پدر تحصيالت مادر خودارزيابي وضعيت ارتباطي عمومي فعاليت هاي فوق برنامه سابقة کار باليني در قيد حيات بودن والدين رضايت از کارآموزي فعلي عالقه به رشته پرستاري مهارت هاي ارتباطي و استرس ادراک شده کارآموزي. نحوه ی توزيع بعضي از اين متغيرها در جدول )1( گزارش شده است. واحدهاي پژوهش در گروه مداخله 21 نفر زن )80/8 درصد( و 5 نفر مرد )19/2 درصد( و در گروه کنترل 19 نفر زن )63/3 درصد( و 11 نفر مرد )36/7 درصد( بودند. همچنين 6 نفر متأهل )10 درصد( و 50 نفر مجرد )90 درصد( بودند. آزمون های آماري نشان داد که دو گروه از نظر متغير هاي کمي دموگرافيگ زمينه اي و مداخله گر همگن بودند )0/05>P(. نتيجة آزمون تي مستقل نشان داد که قبل از مداخله ميانگين نمره ی استرس ادراک شدة کارآموزي در گروه مداخله 43/69 و گروه کنترل 47/03 بود )0/502=p(. در مورد مهارت هاي ارتباطي نيز ميانگين نمره ی گروه مداخله 61/42 و در گروه کنترل 60/13 به دست آمد )0/505=p(. دو گروه از نظر متغيرهاي فوق تفاوت آماري معني داري نداشتند. مقايسة ميانگين امتياز مهارت هاي ارتباطي در دو گروه بعد از مداخله تفاوت معني داري نشان داد )0/000=p(. همچنين استرس ادراک شدة کارآموزي گروه مداخله 35/9 درصد کاهش يافت که تفاوت دو گروه از اين نظر معني دار است )0/002=p( )جدول 2 (. راهبردهاي مقابله اي در دو زمينة مقابلة مسأله مدار و هيجان مدار بررسي شد. ميانگين نمره ی مقابله کلي مسأله مدار قبل از مداخله در گروه کارگاه 34/1 و در گروه کنترل 32/4 از حداکثر 69 بود. يافته ها در زمينة مقايسة مقابله مسأله مدار و خرده مقياس هاي آن قبل از مداخله بين دو گروه کارگاه و کنترل تفاوت معني داري را نشان نداد )0/05=p(. گروهها نام متغیر آزمون شاهد آزمون من ويتني Pp value سن انحراف معیار ± میانگین تعداد انحراف معیار± میانگین 21/7±1/03 تعداد p= 0/439 p= 0/548 p= 0/484 p= 0/ /25±0/81 4 /6±1/4 3/3±1/9 معدل کارآموزي تعداد خواهر و برادرها رتبه تولد دانشجو بين دو گروه بعد از مداخله تفاوت معني داري از نظر مقابله مسأله مدار و خرده مقياس هاي آن وجود دارد )جدول 3 (. 21/4±1/1 17/09±0/85 4/8 ±1/5 3/5±1/7 95

6 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي جدول 2: مقايسه دو گروه از نظر میانگین استرس ادراك شده کارآموزي و مهارتهاي ارتباطي قبل و بعد از مداخله گروهها متغیر استرس ادراك شده کارآموزي قبل استرس ادراك شده کارآموزي بعد مهارتهاي ارتباطي قبل مهارتهاي ارتباطي بعد آزمون انحراف معیار±میانگین 43/7±22/2 28/0±19/7 61/4±5/6 67/4±6/6 تعداد شاهد انحراف معیار±میانگین تعداد آزمونt مستقل P= 0/ 502 P= 0/ 002 P= 0/ 505 P= 0/ /0±14/4 43/5±16/6 60/1±8/3 57/6±6/3 تغيير نمرات گروه کارگاه نسبت به گروه کنترل در مقابلة مسأله مدار و همه خرده مقياس هاي آن مطلوب بوده و افزايش يافته است. ولي اين تغييرات در گروه کنترل نامطلوب و در جهت کاهش بوده است )جدول 3 (. بين دو گروه از نظر مقابله هيجان مدار و خرده مقياس هاي آن قبل از مداخله تفاوت آماري معنيداري وجود نداشت. بعد از مداخله نيز تفاوت بين دو گروه معنيدار نبود )0/05= p(. محاسبة درصد تغييرات نشان داد که در زمينة مقابله هيجان مدار پس از مداخله در گروه کارگاه 16/4 درصد و در گروه کنترل 20/1 درصد کاهش وجود دارد. تنها در خرده مقياس گريز- اجتناب بين دو گروه تفاوت معنيداري وجود دارد )0/043 = p(. که در گروه مداخله به ميزان 3 برابر کاهش يافته است. بحث در مطالعة حاضر در گروه مداخله مقابله مسأله مدار به ميزان 13/5 درصد افزايش يافت. در حالي که در گروه کنترل 16 درصد کاهش را نشان ميدهد. براین اساس میتوان نتیجه گرفت که برگزاري کارگاه آموزشي مهارت هاي ارتباطي موجب افزايش معنيدار نمرات مقابله مسأله مدار در موقيت هاي مراقبت از بيمارگرديده است. مقابلة مسأله مدار معطوف به تغيير موقعيت فشار زاست. يافته هاي حاضر مشابه با يافته هاي عز الدين فروزنده عاشوري و قاسم زاده ميباشد. در پژوهش عزالدين )1385( دربارة تأثير آموزش مهارت هاي زندگي بر روشهای مقابله اي پرستاران نيز تفاوت دو گروه در مرحله بعد از مداخله معنيدار بوده و مقابله مسأله مدار به ميزان 49/8 درصد افزايش را در گروه مداخله در بهکارگيري مقابله مسأله مدار نشان داده است )32(. در مطالعة فروزنده و دل آرام )1382( دربارة تأثير رفتاردرماني- شناختي بر روشهای مقابله اي دانشجويان مشخص شد که استفاده از روشهای حل مسأله در گروه مداخله بعد از آموزش معنيدار شده و به ميزان 50/5 درصد افزايش يافته است )33(. در مطالعة عاشوري و همکاران )1387( دربارة مداخلة شناختي- رفتاري به روش گروهي بر روي روشهای مقابله اي و پیشگیری از عود در افراد معتاد نتايج مشخص شد که گروه درماني-شناختي رفتاري باعث افزايش معنيدار استفاده از سبک مقابله اي مسأله مدار در گروه مداخله شده است )0/001>p( مقابلة مسأله مدار به ميزان 38/2 درصد در مرحله بعد از مداخله افزايش يافته است )34(. 96

7 سعيد واقعي ام البنين ميرزايي مرتضي مدرس غروي سعيد ابراهيم زاده جدول 3: مقايسه تفاوت میانگین نمرات گروه شاهد و آزمون در بعد مقابله مسأله مدار و خرده مقیاسهاي آن آزمون t مستقل Pp value p= 0/013 p= 0/001 p= 0/005 p= 0/022 p= 0/0001 کنترل 30) (n= گروهها خرده مقیاس مقابله مسئله مدار جستجوي حمايت اجتماعي مسئولیت پذيري حل مسأله برنامه ريزي شده ارزيابي مجدد مثبت نمره کل مقابله مسأله مدار (=n) کارگاه انحراف معیار± میانگین انحراف معیار ± میانگین -1/6±3/3-0/9±2/6-1/1±3/9-1/6±3/7-5/2±8/9 0/7±3/2 1/5±2/5 1/7±2/9 0/7±3/7 4/6±8/7 در مطالعة قاسم زاده نساجي و همکاران )1388( نتايج نشان داد که اجراي مداخلة شناختي رفتاري بر روي زنان موجب افزايش استفاده از پاسخ هاي مقابله اي مسأله مدار به ميزان 13/6 درصد شده است.)35( )p =0/01( در زمينة مقابله هيجان مدار تفاوت معنيداري بين دو گروه بعد از مداخله مشاهده نگرديد. نمرات مقابله هيجان مدار و خرده مقياس هاي آن در هردو گروه کاهش يافت. تنها راهبرد گريز- اجتناب از خرده مقياس هاي مقابله هيجان مدار تفاوت معنيداري را در مرحله بعد نشان داد و در گروه مداخله به ميزان سه برابر کاهش يافت. بهنظر ميرسد که آموزش مهارت هاي ارتباطي میتواند باعث کاهش به کارگيري راهبرد گريز- اجتناب به منظور اجتناب از فاصله گيري و گريز از موقعيت مشکل زا گردد که خود تأثير به سزايي بر نحوه مراقبت از بيمار خواهد داشت. آقا يوسفي و همکاران )1379( نيز آموزش مقابله درمانگري در گروه دانشجويان افسرده را در کاهش راهبرد گريز- اجتناب )0/003=p( مؤثر يافتند )36(. ظاهر ا گذر زمان میتواند بر کاهش مقابله هيجان مدار تأثير بگذارد خصوصا وقتي که استرسها مکرر و مشابه باشد. همچنين با نزديک شدن به پايان ترم تحصيلي استفاده از واکنش هاي هيجاني منفي کاهش قابل مالحظه اي مي يابد. هرچند برخي مطالعات نشان داده است که مداخالت ديگر بر مقابله هيجان مدار مؤثر بوده و باعث تغيير معنيدار آن شده است )35-.)32 قاسم زاده نساجي و همکاران )1388( گزارش کردند که مقابلة هيجان مدار به ميزان 25/2 درصد بعد از مداخله شناختي رفتاري کاهش يافته است. عزالدين )1385( نيز گزارش کرد که مقابلة هيجان مدار بعد از آموزش 14/1 درصد کاهش يافته است. در مطالعة فروزنده و دل آرام )1385( نيز مقابله هيجان مدار بعد از آموزش 13/3 درصد کاهش يافته است )33(. در مطالعة عاشوري )1378( نيز تفاوت دو گروه از نظر مقابله هيجان مدار معنيدار بود. هرچند نتيجة مطالعة عاشوري متفاوت با يافته هاي ما و ديگران بود بطوریکه مقابلة هيجان مدار در مرحله بعد از مداخله به ميزان 9/9 درصد و در مرحله پيگيري 24/6 درصد افزايش يافته است )34(. شايد بتوان دليل تفاوت نتايج اين مطالعه با مطالعة حاضر را استفاده از ابزار متفاوت در سنجش مقابله هيجان مدار دانست. بهنظر ميرسد براي کاهش معنيدار در ميزان مقابله هيجان مدار نياز به مداخالت وسيع تر و دقيق تر است. 97

8 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي نتايج پژوهش نشان داد که برگزاري کارگاه آموزشي مهارت هاي ارتباطي باعث افزايش معنيدار و ارتقاي مهارت هاي ارتباطي گروه کارگاه شده است. افزايش ميانگين امتياز مهارت هاي ارتباطي در گروه کارگاه به ميزان 17 درصد نسبت به گروه کنترل بود اين يافته با نتايج مطالعات رضايي )1382( )22( فرميهني )1385( )18( احمديان يزدي )1381( )19( Ammentorp )2007( و Back )2007( همخواني دارد. همچنين تفاوت دو گروه از نظر ميانگين امتياز کلي استرس ادراک شده و حيطه هاي عوامل مربوط به ماهيت پرستاري مربي و محيط باليني معنيدار است. اين بدان معني است که در گروه کارگاه ميانگين امتياز کلي استرس ادراک شده کارآموزي به ميزان 35/6 و حيطه هاي عوامل مربوط به محيط باليني 46/2 مربي 40/3 ماهيت پرستاري 32/4 درصد در گروه کارگاه نسبت به گروه کنترل به علت مداخله پژوهش کاهش يافته است. تفسير و برداشت متفاوت پژوهشگران عرصه مقابله از کارآمدي و مطلوب بودن هر يک از راهبردهاي مقابله اي لزوم انجام مطالعات بيشتر در اين زمينه را روشن ميسازد. از جمله محدوديت هاي پژوهش تفاوت در ادراک دانشجويان از تجربيات و عوامل استرس زاي باليني تفاوت هاي فردي دانشجويان در تأثيرپذيري از آموزش هاي ارائه شده در کارگاه آموزشي و امکان انجام نمونه گيري فقط در زمان خاصي از ترم تحصيلي را ميتوان نتيجهگيری براساس نتایج پژوهش حاضراین نتیجه حاصل میشود که تقويت مهارت هاي ارتباطي میتواند باعث افزايش توانايي در مراقبت از طريق تأثير مثبت بر راهبرد جستجوي حمايت اجتماعي با افزايش تالش هايي براي کسب حمايت اطالعاتي و عاطفي از ديگران افزايش بهکارگيري راهبرد مسئوليت پذيري با پذيرش نقش خويش در ايجاد و حل مشکل افزايش بهکارگيري راهبرد حل مسأله برنامه ريزي شده تالش هاي سنجيده و تحليل گرایانه براي حل مشکل و افزايش کاربرد راهبرد ارزيابي مجدد مثبت با تمرکز بر رشد شخصي و يافتن مفهوم مثبت در موقعيت استرس زا شود. بنابراین برگزاري کارگاه آموزشي مهارت هاي ارتباطي براي دانشجويان پرستاري قبل از ورود به کارآموزي و در طي کارآموزي جهت افزايش بهکارگيري راهبردهاي مقابله اي مسأله مدار و در نهايت افزايش کيفيت مراقبت از بيماران پيشنهاد ميشود. تشکر و قدرداني اين مطالعه حاصل اجراي طرح تحقيقاتي مصوب دانشگاه علوم پزشکي مشهد به شماره کد است که بدين وسيله از حمايت و همکاري هاي معاونت پژوهشي دانشگاه صميمانه سپاسگزاري ميشود. همچنين از همکاري مسئوالن مربيان و استادان محترم دانشکده پرستاري و مامايي مشهد و دانشجويان واحد پژوهش قدرداني ميشود. اشاره کرد. Refrences 1. Taylor C, Fundamental of nursing. Philadelphia: Mosby Co; Kushan M, Vaghee S. Psychiatric Nursing (Mental Health1). 3th ed Tehran; Andeshe Rafiee Publication:73-8. (Persian) 3. Dehghan Naiery N, Hajbagheri m. The effect of relaxation on stress and quality of life students in 98

9 سعيد واقعي ام البنين ميرزايي مرتضي مدرس غروي سعيد ابراهيم زاده dormitory. Feiz Scientific & Research Jour. 2007;10 (2) : (Persian) 4. Abazari F, Arab M, Abbaszade A, Rashidi M. The survey of resourses of stresssors in Nursing Faculties of Rasht, Mashhad, Zahedan and Shiraz cities. Jour of Shahid Sadughi Yazd Medical University, 2002;10 (3) : (Persian) 5. Kingama M. On occupational stress and worker health. (ICN) Nursing Matters2002: 2 6. Martyn C. Reducing distress in first level and student nurses: A review of the applied stress management literature. Journal of advanced nursing. 2000; 32: Burnard P, Edvards D, Bennett K, Thaibah H, Tothova V, Baladaccino D, et al. A comparative, longitudinal study of stress in student nurses in five countries: Albania, Brunei, the Czech Republic, Malta and Wales. Nurse Education Today 2008; : Sfandyari G. Survey of recourses of stressors in students of Kordestan Medical scientific University and relationship to their general health. Jour of Teb o Tazkieh 2001;5 (43) :16-21 (Persian) 9. Taghavi Larijani T, Ramzani Badr F, Khatuni A, Monjamed Z. Comprative of stressors factors on last year nursing & midvifery students some of Medical scientific Universities in Tehran. Hayat jour of nursing & midvifery faculty,2007;13 (2) : (Persian) 10. Dabiran A, Saadidozzakerin M, Dabiran A. survey of stressors factors in practicum course viewpoint of nursing students of Nursing Faculty in Tehran. Jour of Shahid Beheshti nursing & midvifery Faculty2001;13 (42) : (Persian) 11. Seyedfatemi N, Tafreshi M, Hagani H. Experienced stress and coping strategies among Iranian nursing students. BMC Nursing (BioMed Central), 2007; 6: Tery DJ. Determinats of coping: The role of state and situational factors. J pers Soc. Pshychol (Journal of Personality and Psychology),66, 1994: Masuodnia E. Self efficacy perceived and coping strategies in stressful situations. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 2007;13 (4) : (Persian) 14. Mason E, Whitehead, McIntosh A, Bryan A, Mason T. Key Concepts in Nursing. First published, SAGE (Los Angles. London. New Delhi. Singapore), SAGE Publications Ltd, Folkman S, Lazarus R. The relationship between coping and emotion; Implication for theory and research. Soc Sci, Med,1988; vol., No. 3: Ghzanfari F, Ghadam pour E. survey of relationship between coping strategies and mental health in resident people of Khorram Abad city. Fundamentals of Mental Health, 2009; 10 (47) : (Persian) 17. Thomas CM, Bertram E, Johnson D. The SBAR Communication Technique Teaching Nursing Students Professional Communication Skills. Nurse Educator July/August2009;34 (4) : Farmihani Farahani M, Kashani nia Z, Hossieny M, Biglerian A. The effect of communication skills training on nursing on patient satisfaction from communication process. Research Nursing Journals ; 1 (3) : (Persian) 19. Ahmadian Yazdi N. A survey on the effect of interpersonal communication skills training of family health workers on the satisfaction level of their clients. [Thesis] in press 2003 (Persian) 99

10 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي 20. Emad zade A, Yavari M, Ebrahim zade S, Ahmadian yazdi N. The survey of communication skills of dentistry assistant and its effect on satisfaction in patients of Mashhad Medical scientific. Dentistry faculty Jour. 2004; 28 (1,2) : (Persian) 21. Cooper Kl. Tention. Translated by Qarache Daghi M and Shariat Panah N. 1th edit. Tehran, Roshd Pud (Persian) 22. Rezaiee S, Hosseiny M,Falahi Khoshknab M. The effect of communication skills training on occupational stress on nurse who worked rehabilitation centers in Rey, Shemiranat and Tehran cities in year Jour of Tehran Medical Faculty, 2007;64 (1) :31-. (Persian) 23. Bahreiny M, YazdanKhah M, Naiemi B, Shahamat S. The effect of.. training on assertiveness nursing students. Nasibe Sari Jour of Nusing & Midvifery Faculty,2007;6 (8,9) :67-70 (Persian) 24. Sharifi Rad G, Baghiani Moghadam M, Shadzi S, Mohamed F. The effectiveness of communication skills training to health clerks on improvement knowledge and performance mothers who have child between ages 4-12 mounth about weight reduction. Jour of Ilam Medical scientific University,2006;13 (4) :1-9 (Persian) 25. Aien F, Mohammadi E, Kazem Nejad A. To outskirt of interpersonal communication : Experience of nurses and parents from communication in children wards. Jour of Nursing Resaerch,2008;3 (8,9) : (Persian). Sabzvari S. Communication in nursing students to patients in educational hospitals of kerman Medical University. Iranian Journal of Medical Education, 2006;6 (1) :43-9 (Persian) 27. Brown JM, Boles M, Mullody J. The effect of clinician communication skills training on patient satisfaction. Ann intern med J (Archives of Internal Medicine), 1999; 131 (11) : Razavi D, Delvaux N, Marchals, Bredart AF, Paesmans M. The effects of a 24-h psychological training program on attitudes. Communication skills and occupational stress in oncology. Eur J cancer (European Journal of Cancer Pervention) 1993; 29 A: Rask MT, Jensen ML, Andersen J, Zachoriae R. Effect of an intervention aimed at improving nursepatient communication in an oncology outpayient clinic. Cancer Nursing, 2009;32 (1) : Salmani barugh N, Taghavi larijani T, Monjamed Z, Sharifi N, Bohrani N. Coping ways with stress. Hayat Jour, 2004; 10 (23) : (Persian) 31. Fata L, Mohamad khani S, Mutabi F, Kazem zade Atufi M. Life Skills Education, for students. 1th ed, 2006; Tehran, Danjeh pub (Persian) 32. Ezzeddin F. The effect of life skills training on coping ways to stress and self confidence of nurses in Tehran hospitals. [Thesis] in press 2006 (Persian) 33. Fruzande N, delaram M. The effect of cognitive behavioral thrapy on coping ways in non Medical students in Shahre Kord. Jour of Shahre Kord Medical University,2003; 5 (3) :-34 (Persian) 34. Ashuri A, Molla zade J, Mohamadi N. The effect of group cognitive behavior therapy on improvement coping ways and prevention recurrence in addict people. Jour of Iranian clinical psychiatric & psychology, 2008;14 (3) : (Persian) 35. Qasem Zade Nasaji S, Peivastegar M, Hossienian S, Mutabi F. Banihashemi S. Effectiveness of 100

11 سعيد واقعي ام البنين ميرزايي مرتضي مدرس غروي سعيد ابراهيم زاده cognitive-behavioral intervention on coping responses and cognitive emotion regulation strategies in women. Journal of Behavioral Sciences, 2010; 4 (1) : (Persian) 36. Agha Yusefi A, DAdsetan P, Ejeie J, Mansur M. The role of personal factors on coping strategies and effectiveness of coping therapy intervention on personal factors and depression. Psychology Jour. (Journal of Personality and Social Psychology) 2000;4 (16) : (Persian) 101

12 تأثير آموزش مهارت هاي ارتباطي بر راهبردهاي مقابله اي دانشجويان پرستاري در موقعيت هاي استرس زاي کارآموزي The effect of communication skills education on nursing students coping strategies in stressful situations of clinical courses. Vaghee S 1 *, Mirzaie O 2, Modarres Gharavi M 3, Ebrahim Zadeh S 4 1. M. Sc. Instructor of mental health, Faculty of Nursing and Midwifery, Mashhad, Iran 2. M. Sc Student in community Health Nursing 3. Assistant Professor in Psychiatry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran 4. M. Sc. in statistical sciences, Faculty of Nursing and Midwifery, Mashhad, Iran. Abstract Background: Hindering factors of clinical education is stress. Which is also health- threatening for students, Interpersonal communication skills is one of the most important stress- inducing factors. Due to mutual interaction between stress and communication skills, and importance of stress- management in clinical education courses, it is necessary to intervene properly. So, this study aimed to study the effect of communication skills education on nursing students coping strategies in stressful situations of clinical courses. Method: In this experimental study, 56 students 3th and 4th year nursing, classified randomly in test () and control (30) group. Communication skills workshop was held for test group according to their own clinical course by using Role- Play method. The workshop was a two- step 10 hour course, by one week interval. Coping strategies was measured by Lazarus- Folkman questionnaire (The ways of coping scales (revised) ), before and 4 week after intervention and analyzed statistically by SPSS using T-Test, Man Whitney U- test and Chi- square. Results: Problem-focused coping was increased in test group by %, there was a significant difference between two groups after intervention (p=0.000). Total score of Emotional- focused coping was decreased in both groups and showed no significant difference (p> 0.005). The only significant difference in both groups was related to Escape- Avoidance strategy (p=0.043), which increased 3 times more in test group in comparison with control group. Conclusion: Teaching communication skills, can improve coping strategies in nursing students by increasing their application of Problem- focused methods. It is recommended; teach these skills before their clinical education courses. Keywords: communication skills, coping strategies, nursing students, clinical education, stressors. Received: Accepted: